DE NEUROLOOG Sander Becker, 1997

Overdag dutten ze in, terwijl ze 's nachts de slaap niet kunnen vatten. Evenals de ouderen hebben patiënten met Alzheimer vaak last van een verstoord dag-nachtritme. Lichttherapie en fitnesstraining kunnen uitkomst bieden, zo bewijst promovendus E.J.W. van Someren in zijn proefschrift 'Rest-activity rhythms in ageing, Alzheimer's disease and Parkinson's disease'. Als er iemand verstand heeft van verstoorde dag-nachtritmen, dan is het Eus van Someren wel. Zijn promotieonderzoek combineerde hij met een drukke baan als gitarist bij de bekende Nederlandse rockband The Scene. Daardoor was hij de laatste jaren dag en nacht in touw. "Maar dat geeft niet, ik houd van hard werken. Onderzoek en muziek voelen voor mij nog altijd als hobby."

De promovendus onderzocht het vóórkomen van rustige en actieve perioden bij patiënten met een verstoorde slaap. Binnen een etmaal veranderen activiteitenpatronen voortdurend. Fysiologen noemen die schommeling 'circadiane ritmiek'. Aan de basis ervan ligt de hypothalame suprachiasmatische kern, ook wel de biologische klok genoemd. Bij veel ouderen en Alzheimerpatiënten functioneert die klok niet meer optimaal, waardoor slaapstoornissen optreden. Voor partners van dementerende patiënten vormt het nachtenlange gewoel een zware belasting. "Een onrustige slaap is in veel gevallen de directe aanleiding om demente patiënten in een verpleeghuis te laten opnemen", aldus de promovendus.

De lichaamsactiviteit van zijn proefpersonen bepaalde Van Someren met behulp van een actometer. Hij gebruikte een apparaat van eigen makelij, omdat commercieel verkrijgbare actometers naar zijn smaak te veel artefacten vertonen. De promovendus wist de actometer door een aanpassing ook geschikt te maken voor metingen bij Parkinsonpatiënten. Hierdoor werd het voor het eerst mogelijk om gedurende lange tijd continu het patroon van gewone bewegingen en tremoren te onderscheiden en onderzoeken. Vervolgens bekeek de promovendus of de circadiane ritmiek met behulp van therapie kon worden verbeterd. Tijdens eerder onderzoek was duidelijk geworden dat lichaamsbeweging en daglicht onontbeerlijk zijn om de dag-nachtritmiek op peil te houden. Daarom voerde Van Someren een experiment uit, waarbij demente ouderen vier weken lang plafondverlichting van hoge intensiteit in hun huiskamer kregen. En inderdaad, hun ritmiek herstelde zich tijdens de behandeling. Na beëindiging van het experiment raakten de ritmen weer net zo verstoord als voorheen, wat het effect van het licht nog geloofwaardiger maakte. Bovendien vormden mensen met een slechte visus een aardige controlegroep; zij hadden totaal geen baat bij de superlampen.

Ook bij gezonde ouderen die drie maanden aan fitnesstraining deden - driemaal per week anderhalf uur - nam de dag-nachtritmiek betere vormen aan. Helaas is deze training voor de meeste Alzheimerpatiënten niet haalbaar. Daarom onderzoekt Van Someren nu de mogelijkheid om de ritmiek te verbeteren via transcutane elektrische stimulatie van zenuwen in het ruggenmerg. Een eerste pilot-studie heeft gunstige resultaten opgeleverd. Binnenkort zal Van Someren gaan bestuderen of de combinatie van extra licht overdag en extra melatonine 's nachts een therapeutisch effect kan hebben op de dag-nachtritmiek. "Ik zou elk substitutieproject en iedere neurologische polikliniek voor dementie willen vragen contact met mij op te nemen indien er interesse bestaat om mee te werken aan dit onderzoek."

E.J.W. van Someren promoveerde op 4 juli 1997 cum laude bij prof. dr. D.F. Swaab en dr. M. Mirmiran (Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek/Academisch Medisch Centrum). «

[Media]